Slapeloosheid (Insomnia): Oorzaken en Voorkomen

Insomnia, insomnie of slapeloosheid is een slaap-waakstoornis. Het is een van de meest voorkomende aandoeningen, maar vaak een verwaarloosde met langdurige en ernstige gevolgen voor de gezondheid van een patiënt. In dit artikel wordt ingegaan op deze stoornis: wat is insomnia, wat zijn de oorzaken van insomnia en hoe voorkom of behandel je insomnia?

Wat is insomnia?

Insomnia of slapeloosheid houdt in dat je voortdurend problemen ervaart om in slaap te vallen en door te slapen. Overdag ben je te moe om je normale dagelijkse activiteiten uit te voeren. Insomnia heeft meerdere mogelijke oorzaken en symptomen. Aan de hand van de volgende twee belangrijke onderdelen wordt slapeloosheid vastgesteld:

1.       Je hebt slaapproblemen ondanks dat je er alles aandoet om normaal te kunnen slapen.

2.     Overdag ondervind je last doordat je steeds slecht of te kort hebt geslapen.

We spreken van chronische insomnia als je tenminste drie keer per week in drie maanden slaapproblemen ervaart. Slapeloosheid korter dan drie maanden wordt acute insomnia genoemd.

Welke soorten insomnia zijn er?

Zoals eerder gesteld kan insomnia meerdere oorzaken en symptomen hebben. De meeste van de diagnoses zijn te groeperen in twee categorieën:

1.       Je valt moeilijk in slaap. Dit geldt vooral voor mensen die het moeilijk vinden om in bed tot rust te komen of te relaxen. Onder andere de groep mensen met een verstoord dag- en nachtritme, bijvoorbeeld door een jetlag (vermoeidheid door het tijdsverschil na lange vluchten) hebben hier last van. Wie onregelmatige werktijden heeft, ervaart dit ook.

2.       Je kunt maar niet doorslapen. Na in slaap gevallen te zijn, kunnen mensen met dit type insomnia niet doorslapen. Dit geldt voornamelijk voor wat oudere mensen, net als voor mensen die alcohol, nicotine of cafeïne consumeren voordat ze naar bed gaan. Bepaalde stoornissen zoals slaapapneu (het onregelmatige ademhalen tijdens het slapen) en periodieke bewegingsstoornis van de ledematen oftewel periodic limb movement disorder (PLMD) kunnen eveneens insomnia veroorzaken. Bij PLMD maken je benen tijdens het slapen opeens heftige en schokkende bewegingen. Bij anderen maken de armen eveneens plotseling buigende en strekkende bewegingen.

Wat zijn de oorzaken en symptomen van insomnia?

Bij insomnia ben je nog te actief om in slaap te vallen of om door te slapen. Dit wordt ook wel hyperarousal genoemd. Dit fenomeen kan een mentale of lichamelijke oorzaak hebben; een combinatie van die twee is eveneens mogelijk. Bij slapeloosheid of acute insomnia kunnen de oorzaken variëren. Je ervaart bijvoorbeeld stress, je bent onlangs verhuisd, je bent recent gaan samenwonen, je bent verkouden of je hebt een jetlag. De oorzaken van chronische insomnia zijn in te delen in drie categorieën:

1.     Consumptie of medicijngebruik: het gebruik van alcohol, nicotine en drugs hebben een negatief effect op slaap. Dit geldt trouwens ook voor cafeïne. Sommige medicatie kunnen de slaap belemmeren. Denk hierbij aan dieetpillen of pillen tegen verkoudheid. Mensen die nog moeten wennen aan (nieuwe) medicatie of juist gestopt zijn met medicatie, kunnen te maken hebben met insomnia.

2.     Fysieke gezondheid: wanneer je fysiek pijn of ongemak ervaart, heeft dit gevolgen voor de kwaliteit van slaap. Slecht slapen heeft eveneens invloed op je dagelijkse activiteiten overdag. Als je steeds naar toilet moet, omdat je zwanger bent of een vergrote prostaat hebt, kan dat insomnia veroorzaken. Dit geldt ook voor slaapapneu, waarbij je meerdere lange adempauzes hebt tijdens de slaap. Andere gezondheidsproblemen die tot insomnia kunnen leiden zijn chronische pijn zoals artrose en rusteloze benen syndroom oftewel Restless Legs Syndrome (RLS), kanker en hart- en longziekten. Insomnia veroorzaakt door de zwangerschap, vaak in het eerste en derde trimester, is tijdelijk van aard.

3.     Gedrags- en mentale gezondheid stoornissen: insomnia is een veelvoorkomend symptoom van depressie. Langdurige stress, angst en spanning kunnen leiden tot insomnia. Insomnia geeft weer stress en gevoelens van angst. Het is een vicieuze cirkel. Psychische stoornissen zoals een bipolaire stoornis kunnen slapeloosheid veroorzaken. Het is bekend dat als je je overmatig zorgen maakt over je slapeloosheid dat weer eveneens insomnia met zich meebrengt.

Hoe voorkom of behandel je insomnia?

Chronische slapeloosheid kan worden behandeld door voorgeschreven medicatie, cognitieve gedragstherapie (CGT) en andere behandelingen zoals in een slaapkliniek. Voor sommige mensen geldt dat ze veel kunnen bereiken door te werken aan een gezonde leefstijl en een goede slaaphygiëne. Slaap hygiëne houdt in dat je de juiste gewoontes met betrekking tot slapen hebt, zodat je beter slaapt. De volgende maatregelen zorgen ervoor dat mensen met slapeloosheid beter kunnen slapen:

• Verminder dutjes, zeker laat op de dag. Het beste is om overdag niet te slapen;
• Gebruik geen alcoholische, cafeïne- of tabaksproducten in de avond;
• Eet geen maaltijd laat op de avond;
• Beperk schermtijd vlak voor het naar bed gaan (geldt ook voor televisiekijken);
• Hanteer een consistent slaappatroon: Probeer elke dag rond dezelfde tijd naar bed te gaan en op te staan (wees consistent) en
• Houd je aan een gezond eetpatroon en sport gedurende de dag;
• Gebruik je slaapkamer en je bed voor slaap en voor seks. Vermijd andere activiteiten zoals werken of het spelen van videospelletjes

Let op, kinderen en tieners kunnen ook lijden aan slapeloosheid. Onderzoek toont aan dat slapeloosheid bij maximaal 23,8% van de tieners voorkomt. De bovenstaande tips kun je ook voor hen gebruiken. Laat kinderen onder andere overdag voldoende bewegen, laat ze voor het slapengaan niet naar een scherm kijken en hanteer een leuk en ontspannend slaapritueel.

Hoe vaak komt insomnia voor? 

Slapeloosheid in cijfers

Verschillende internationale (slaap)onderzoeken geven een gevarieerd beeld van wie allemaal aan slapeloosheid lijdt. Sommige studies schatten dat 10% tot 30% van de volwassenen chronische slapeloosheid heeft. Andere onderzoeken tonen aan dat dat getal hoger is, namelijk 50% tot 60%. Weer andere studies geven aan dat een derde van de volwassenen aan slapeloosheid lijdt en 6% tot 10% van de volwassenen chronische insomnia heeft. Het is overduidelijk dat insomnia bij bepaalde groepen vaker voorkomt. Zo heeft 30 % tot 48% van de ouderen slapeloosheid. Dit staat in verband met de chronische ziekten, zoals diabetes, die deze groep vaker heeft. Deze groep gebruikt ook vaker medicijnen op recept. Meer dan 50% van de zwangere vrouwen ervaart slaapproblemen, die eveneens symptomen van insomnia kunnen zijn. 60% van de vrouwen in de overgang, dus rond hun menopauze, hebben last van slapeloosheid.

Naar de huisarts

Heb je last van insomnia of zelfs chronische slapeloosheid? Pas de bovenstaande tips toe, maar ga ook naar je huisarts. Die kan je eventueel doorverwijzen naar een psycholoog of psychiater. Chronische slapeloosheid is opgenomen in de DSM-5, dat is de lijst van ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition.

Veelgestelde vragen over insomnia