(Slaap)Bruxisme: Tandenknarsen En Kaakklemmen Tijdens Je slaap

Tandenknarsen is letterlijk het klemmen van kaken of kiezen over elkaar schuiven. Mensen die last hebben van knarsen kunnen zit in hun slaap doen, maar ook als ze wakker zijn. Het knarsen leidt tot schade in je kaak. Meer over tandenknarsen lees je in dit artikel. 

Wat is tandenknarsen?

Tandenknarsen is normaal als reactie op stress, angst of boosheid. Sommige mensen hebben dit regelmatig. Het klemmen van de kaken of kiezen en het over elkaar schuiven van de tanden of kiezen wordt bruxisme genoemd. Slaapbruxisme is een verzamelwoord van het onvrijwillig en onbewust kaakklemmen en knarsetanden tijdens het slapen.

Welke soorten bruxisme zijn er?

Er zijn twee hoofdsoorten van bruxisme. Wanneer je wakker bent, kun je klemmen en/of knarsen met je tanden (waakbruxisme). Wanneer je aan het slapen bent, kun je ook knarsen en klemmen met je tanden. Dit wordt slaapbruxisme genoemd. In de medische wereld wordt er onderscheid gemaakt tussen (waak)bruxisme en slaapbruxisme, ook al gebeurt er precies hetzelfde: het knarsen van de tanden en het klemmen van de kaken. Mensen die aan slaapbruxisme lijden, klemmen hun kaken en kiezen harder op elkaar, omdat ze tijdens hun slaap niet bewust zijn van hun bijtkracht. 

Hoe vaak komt (slaap)bruxisme voor?

Waakbruxisme in het algemeen komt vaker voor dan slaapbruxisme. Dit laatste komt vaker voor bij kinderen, pubers en jongvolwassenen dan bij volwassenen. Veel mensen zijn zich er niet van bewust dat ze hun tanden aan het knarsen zijn. Vooral bij kinderen is het best complex om vast te stellen hoe groot het percentage van ‘tandenknarsers’ is. Onderzoeken laten zien dat 6 tot bijna 50 procent van de kinderen ’s avonds, tijdens het slapen, tandenknarst. Tandenknarsen kan al gebeuren vanaf het moment dat een kind tanden krijgt. Er wordt geschat dat het bij ongeveer 15 procent van de tieners/pubers voorkomt tijdens het slapen. Naarmate men ouder wordt, komt het minder vaak voor. Zo’n 8 procent van de jongvolwassenen lijdt aan bruxisme en slechts drie procent van de oudere volwassenen knarsetanden tijdens het slapen. 

Wat zijn de symptomen van knarsetanden?

Het is normaal dat je mond af en toe wat beweegt en je kauwspieren zo nu en dan actief zijn tijdens het slapen. Deze kauwachtige bewegingen worden ook wel ‘rhythmic masticatory muscle activity’ (hierna: RMMA) genoemd. RMMA-bewegingen komen bij meer dan de helft van de normale slapers voor. Mensen met slaapbruxisme maken dezelfde bewegingen, alleen komen die bewegingen vaker voor en ze zijn krachtiger. Het belangrijkste kenmerk van slaapbruxisme is dat je onvrijwillig tijdens je slaap je tanden aan het knarsen bent en je kaken op elkaar aan het klemmen bent. De beweging van je kaken lijkt op kauwen, maar je kaken drukken meer kracht op elkaar uit. Je hebt het zelf niet door. 

Mensen die tijdens het slapen hun tanden knarsen, doen dat niet de hele tijd. Sommigen hebben maar een paar momenten dat ze dat doen. Weer anderen hebben een veel hogere frequentie en kunnen wel 100 episodes hebben op een avond. De frequentie van de bruxisme is vrij inconsistent en het tandenknarsen hoeft niet per se elke avond te gebeuren. Slaapbruxisme komt het vaakst voor in de eerste twee fasen van de slaapcyclus. Een slaapcyclus bestaat vijf fasen en een cyclus herhaalt zich vier à vijf keer op een avond. De slaapfasen zijn als volgt: (1) een fase om in te slapen, (2) een lichte slaap, (3) overgang naar een diepe slaap, (4) een vaste en diepe slaap en (5) de REM-slaap (Rapid Eye Movement) waarbij je ogen bewegen, dit wordt ook wel de droomslaap genoemd. 

Slechts een klein percentage van dit soort episodes ontstaat tijdens de REM-slaap. Als je slaapt, weet je natuurlijk niet of je je tanden aan het knarsen bent. Een familielid of je bedpartner zal je hierover vertellen. Woon je bijvoorbeeld alleen, dan kun je op bepaalde symptomen letten om na te gaan of je ook bruxisme hebt. Je hebt wellicht kaak- of nekpijn. Dit zijn de meest voorkomende symptomen. Deze pijn ontstaat doordat de spieren te veel gespannen zijn tijdens het klemmen van de kaken of het tandenknarsen. Een ander symptoom is ochtendhoofdpijn, dit voelt aan als veel spanning in je hoofd. Merk je dat je veel schade aan je tanden hebt en kun je het niet meteen verklaren? Dit kan ook een symptoom zijn van het tandenknarsen. 

Overzicht symptomen slaapbruxisme

• Tandenknarsen
• Klemmen van de kaken
• Kaak- en nekpijn
• Ochtendhoofdpijn
• Onverklaarbare schade aan tanden
• Gevoelig gebit, tong en wang

Wat zijn de oorzaken van (slaap)bruxisme?

Er zijn meerdere zaken die slaapbruxisme veroorzaken. Het is vaak onmogelijk om maar één oorzaak aan te wijzen voor het tandenknarsen. Bepaalde risicofactoren verhogen de kans om slaapbruxisme te hebben. Zo is stress een van de belangrijkste oorzaken om tijdens het slapen de tanden te slijpen of de kaken stevig op elkaar te klemmen. Stress door negatieve situaties waarin je je bevindt, heeft effect op je slaap. Ervaar je veel angst, dan heb je een groter risico op tandenknarsen. 

Ook speelt een genetische factor mee. Als slaapbruxisme in de familie voorkomt, heb jij ook kans om dat te hebben. Dit geldt voor de helft van de mensen die slaapbruxisme hebben. Wanneer je tanden niet goed op elkaar aansluiten of passen, kan dat ook bruxisme veroorzaken. Stel dat je een tand mist of dat een tand deels is afgebroken. In dit soort gevallen is dat een aanleiding om met je tanden te knarsen terwijl je slaapt. 

Slaapbruxisme lijkt wel verband te hebben met een veranderend slaappatroon. Vaak is er een toename aan hersen- en cardiovasculaire activiteit voordat het tandenknarsen begint. Dit kan weer het verband tussen slaapbruxisme en slaapapneu verklaren. Slaapapneu zorgt ervoor dat je slaap wordt onderbroken, de kwaliteit van je slaap verslechtert daardoor. Ook stopt je ademhaling tijdens het slapen. Deze pauzes belemmeren onder meer een goede zuurstoftoevoer in je lichaam. Verder zijn een tal van factoren te noemen die slaapbruxisme kunnen veroorzaken: depressie, snurken, inname van alcohol en cafeïne en het roken van sigaretten. Meer onderzoek is nodig om de relaties tussen de oorzaken en slaapbruxisme beter te begrijpen. 

Oorzaken slaapbruxisme

• Stress
• Angst
• Depressie
• Activiteit in de hersenen
• Genetische factor
• Missende of gebroken tanden
• Slaapapneu (OSA)
• Snurken
• Alcohol
• Cafeïne
• Roken

Wat zijn de gevolgen van bruxisme?

Tijdens slaap beoefen je veel meer kracht dan normaal uit op kaak en tanden. Slaapbruxisme is een aandoening die op lange termijn veel schade bij je tanden en kaak kan aanrichten. Je tanden kunnen pijnlijk aanvoelen, afbrokkelen of loszitten. Ook kunnen vullingen, kronen en implantaten beschadigd raken. Het temporomandibulaire gewricht dat de onderkaak met de schedel verbindt, kan door het tandenknarsen problemen veroorzaken. Problemen die veroorzaakt kunnen worden hierdoor zijn: problemen met kauwen, pijnlijke kauwspieren, chronische kaakpijn, stijfheid van de kaak enzovoort.

Niet iedereen met bruxisme in de nacht zal er ernstige gevolgen van ondervinden. Zoals eerder werd aangehaald, zijn de symptomen en oorzaken belangrijk. Dit is een indicatie voor de gevolgen voor de lange termijn. Hierbij speelt mee dat de kwaliteit van het gebit van de persoon invloed heeft en of ze andere aandoeningen hebben die de tanden negatief kunnen beïnvloeden, zoals de gastro-oesofageale refluxziekte. 

Tandenknarsen kan niet alleen voor scheve tanden zorgen, het tast ook je tandvlees aan. Door onderzoek en behandeling kunnen de ernstige gevolgen van bruxisme worden beperkt. Het malen van de tanden kan ook een negatief effect hebben op de nachtrust van je bedpartner. Het geluid van het geknarst en het klemmen kan voor de ander best storend zijn. Wellicht kan de persoon naast je daardoor moeilijk in slaap vallen of er steeds wakker van worden. 

Gevolgen van bruxisme

• Afbrokkelen, loszitten van tanden (ook vullingen, kronen enzovoort)
• Scheve tanden
• Tandvleesaandoening
• Pijn in het gebit
• Pijn in de kaken
• Problemen met kauwen

Tips om slaapbruxisme te voorkomen of te behandelen

Slaapbruxisme kan door een tandarts, huisarts of kaakchirurg worden vastgesteld. In Nederland word je doorgaans door een tandarts geholpen. Om een volledig beeld te krijgen van jouw situatie, is een slaapkliniek ook een optie. Door daar te slapen wordt je goed geobserveerd in de nacht. Deze methode in een slaapcentrum is intensief, vergt veel tijd en het is prijzig. Bespreek met je huisarts deze optie.

Als je merkt dat je tandenknars symptomen hebt is de tandarts de volgende stap, maar niet iedereen heeft een behandeling nodig. Sommige mensen die tandenknarsen, hebben geen symptomen en er zijn geen zichtbare gevolgen voor hun gebit. Als je wel symptomen van tandenknarsen hebt en dit ernstige gevolgen heeft voor je kaak en gebit, moet je wel actie ondernemen. Helaas kan de tandarts tandenknarsen zelf niet verhelpen. 

Hulpmiddelen

Een mondstuk of gebitsbeschermer helpt voor veel mensen. Dit wordt een bitje of spalk genoemd. Een bitje vermindert de schade aan de tanden. Het bedekt de tanden en werkt als een barrière tussen de boven- en ondertanden. Zo voorkom je het knarsen en slijpen van de tanden. Vaak wordt zo een spalk speciaal ontworpen door de tandarts voor de cliënt. Je kunt ze tegenwoordig ook in de winkel of drogisterij kopen. Let op, er bestaan verschillende soorten mondstukken met verschillende doeleinden. Laat je adviseren door een tandarts. 

Therapie

Bruxisme overdag en in de avond ontstaat als je te veel stress ervaart. Ga na hoe je die stress kunt verminderen of enigszins elimineren. Hoe kun je beter omgaan met stress? Om negatieve gedachten aan te pakken, zou de cognitieve gedragstherapie voor slapeloosheid ook kunnen helpen. Dit is een gesprekstherapie die helpt om beter te slapen en om angst en stress tegen te gaan. Je slaapgewoonten, zoals op tijd naar bed gaan enzovoort, worden verbeterd met deze methode en je leert ook technieken zoals meditatie en ademhalingsoefeningen om tot rust te komen. 

Dieet en training om tandenknarsen te voorkomen

Om het knarsen te voorkomen kun je letten op wat je eet: vermijd kauwgum en voedsel dat hard is. Verminder zo de pijnlijke kauwbewegingen voor je kaak. Oefen je gezicht- en kaakspieren. De oefening heeft namelijk op de kaak en nek een positief effect: het vermindert de pijn. Je kunt je hoofd en nek masseren, dat verlaagt de druk of spanning op de spieren. Een gespecialiseerde fysiotherapeut kan je de juiste oefeningen meegeven. 

Medicatie tegen slaapbruxisme

Het innemen of toedienen van medicatie is ook een van de mogelijkheden. Over het algemeen wordt gezegd dat de meeste medicijnen bijwerkingen hebben en op lange termijn problemen op kunnen leveren. Bespreek deze mogelijkheden met de huisarts. Er is medicatie, een spierverslapper om de spieractiviteit van het knarsetanden te verminderen. Ook kunnen botox-injecties worden gegeven om spierbewegingen te verminderen. Deze behandelingen zijn tot nu toe effectief gebleken bij ernstige vormen van slaapbruxisme. Als blijkt dat je met je tandenknarst, omdat je een tand mist, zal de tandarts daarop eerst anticiperen. 

Heb je pijn van het knarsen? Houd een hete kruik of een zak met ijs aan tegen je kaak als je pijn hebt. Zo verlicht je – tijdelijk – de pijn

Tips bij bruxisme

• Meditatie en ademhalingsoefeningen tegen stress
• Verbeter je slaaphygiëne (op tijd naar bed enzovoort)
• Pas je dieet aan: geen kauwgum, geen hard voedsel
• Verlicht de pijn: warmte- of koude kompres
• Oefen je gezicht-, kaak- en nekspieren
• Masseer je hoofd en nek
• Ga naar de tandarts
• Botox: ernstige gevallen
• Plastic bitje (spalk)

Veelgestelde vragen

Bronnen 

1 Bruxism: Teeth grinding at night | Sleep Foundation

2 Wat is het beleid bij bruxisme? – Huisartsgeneeskunde

3 How to stop grinding teeth at night and during the day

4 Kauwen op bruxisme. Diagnostiek, beeldvorming, epidemiologie en oorzaken – NTVT